Jeśli posiadasz konto na portalu - zaloguj się, jeśli go nie posiadasz zarejestruj się.
Czapla złotawa (Bubulcus ibis)
Systematyka
Rząd: pelikanowe, pełnopłetwe, wiosłonogie, (Pelecaniformes)
Rodzina: czaplowate (Ardeidae)
Gatunek: czapla złotawa (Bubulcus ibis)
Charakterystyka/morfologia
Naukowa nazwa pochodzi od łacińskiego słowa Bubulcus, które oznacza pasterza, oraz od słowa Ibis, które w języku greckim i łacińskim oznaczało świętego ptaka czczonego w starożytnym Egipcie, a także oznaczało białego ptaka. Nazwa arabska „abu gerdan” oznacza „ojca kleszczy” i pochodzi od dużej liczby pasożytów w pobliżu kolonii w okresie lęgowym. Czapla ta w różnych językach ma wiele innych nazw : czapla stadna, czapla bydlęca, krowi ptak. Nazwy te wskazują na powiązanie tych ptaków ze stadami roślinożerców. Pierwszy opis tego gatunku sporządził Karol Linneusz w 1758 roku. Jest to jedna z mniejszych czapli, jej długość ciała to 48-52 cm, masa ciała około 300-400 g, rozpiętość skrzydeł 90-95 cm. Upierzenie białe, z żółto pomarańczową głową i piersią. Długie pióra na grzbiecie mają różowawy odcień. Na głowie żółty czub, dziób krótki u nasady czerwony , przechodzący w pomarańczowy lub żółty ku końcowi. Gruba szyja jest krótsza niż u większości czapli. Poza sezonem lęgowym obszar wokół oczu jest zielonkawy do żółtego, w okresie godowym jest niebieski do fioletowego, a nogi czerwone. W szacie spoczynkowej nogi żółtawe, czasem szare lub nawet czarne. Badania fizjologiczne wskazują, że rozmieszczenie oczu u tej czapli pozwala na widzenie obuoczne a także zapewnia widoczność o zmierzchu i nocą. Natomiast w wyniku przystosowania do żerowania na lądzie utraciła zdolność kompensowania załamania światła podczas polowania w wodzie. Najczęściej spotykana w małych grupach liczących od 10 do 20 osobników, ale mogą też tworzyć większe, które w rzadkich przypadkach mogą osiągnąć kilka tysięcy, ich liczebność jest uzależniona głównie od dostępności pożywienia.
Biotop/preferencje pokarmowe
Wyróżniono dwa podgatunki czapli złotawej:
Bubulcus ibis ibis – zamieszkującą Afrykę, południową Europę, Azję Mniejszą, Bliski Wschód po Morze Kaspijskie.
Bubulcus ibis coromandus – czapla złotoszyja, zamieszkująca południową i wschodnią Azję oraz Australazję. Przez niektórych autorów uznawana za osobny gatunek.
Niektóre źródła wyróżniają jeszcze jako podgatunek Bubulcus ibis seychellarum występującą na Seszelach, jednak większość ekspertów uważa takie przyporządkowanie za błędne.
Pierwotne pochodzenie wywodzi się z południowej Hiszpanii i Portugalii, tropikalnej i subtropikalnej Afryki, wilgotnej tropikalnej i subtropikalnej Azji. Introdukowana około 1910 roku w Ameryce Południowej rozpoczęła ekspansję, kolonizując w szybkim tempie obszary o ciepłym klimacie w obu Amerykach, od Kanady po Argentynę. W drugiej połowie XX wieku rozprzestrzeniła się na Półwyspie Iberyjskim, we Francji i Włoszech, w 2008 roku po raz pierwszy odnotowana w Wielkiej Brytani. Do Polski zalatuje, do roku 2016 stwierdzona 19 razy, głównie w części zachodniej i południowej kraju. Tak duża ekspansja tego gatunku wynika z jego upodobań żywieniowych. Pierwotnie żerował w pobliżu dzikich stad, po osuszeniu terenów podmokłych i rozwoju hodowli zwierząt domowych potrafił szybko przystosować się do nowych warunków. Głównym składnikiem pożywienia są owady, zjada szarańczę, chrząszcze, świerszcze, muchy, ćmy, ważki, i inne owady, pająki, stonogi i robaki. Rzadziej żaby, gady, małe ptaki i ryby, na wyspach z koloniami ptaków morskich często zjada ich jaja i pisklęta. W rzadkich przypadkach zaobserwowano, że żerują w gałęziach figowca w poszukiwaniu dojrzałych fig. W przeciwieństwie do innych czapli jest najmniej związana z wodą. Jej tereny łowieckie to otwarte łąki, sawanny, pastwiska i pola uprawne, a także wysypiska śmieci. Spotykana także na terenach podmokłych, unika jednak terenów w pobliżu słonej wody, pustyń, lasów i obszarów wysokogórskich, górny zasięg występowania to 1200 m n.p.m. W Indiach spotykana do 1500 m n.p.m. Wyjątkiem był peruwiański okaz napotkany na wysokości 4080 m n.p.m. Często polują między stadami bydła i dzikich kopytnych, nierzadko siedząc na ich grzbietach, łapiąc i zjadając owady przez nie wypłoszone. Jedno z badań wykazało, że skuteczność polowania była 3,8 razy większa w obecności bydła niż polowania w pojedynkę. Nierzadko ptaki podążają za orzącymi rolnikami wyłapując owady i pędraki. To popularny ptak wśród hodowców bydła gdyż uważa się, że jest biologicznym środkiem zwalczania pasożytów zwierząt gospodarskich, takich jak kleszcze i muchy. Dzięki temu w wielu krajach prawnie zabroniono polowań na te ptaki. Czapla złotawa migruje na krótkie odległości zwykle są to przeloty przy chłodniejszych okresach na południu Europy, do Afryki, a najczęściej migracje młodych osobników opuszczających miejsca wylęgu.
Rozwój osobniczy
Dojrzałość płciową osiągają w wieku 2 lat. Okres lęgowy populacji europejskiej trwa od kwietnia do czerwca, w Australii od listopada do początku stycznia, w Ameryce Północnej i na Seszelach trwa od kwietnia do czerwca, w północnych Indiach rozpoczyna się w maju wraz z nadejściem monsunów. W strefie równikowej w różnych porach roku. Są ptakami monogamicznymi na sezon lęgowy, w kolejnym sezonie samiec może wybrać inną samicę, a samica samca. W tym okresie upierzenie ptaków nabiera bardziej intensywnych kolorów. Samiec początkowo wybiera jeden lub dwa obszary, które broni przed innymi osobnikami gatunku. Swoim hałaśliwym zachowaniem stara się przyciągnąć samicę wyciąga do niej szyję w taki sposób, że głowa znajduje się poniżej poziomu ramion i głośno „klika” dziobem, „tańczy” przestępuje z nogi na nogę, wydaje charakterystyczne krzyki i kręci głową. Potrząsa gałązką trzymaną w dziobie, podnosi dziób pionowo do góry. Po 3-4 dniach zalotów ptaki tworzą pary i wybierają miejsce na budowę gniazda. Gniazdują w koloniach, zarówno na ziemi jak i na drzewach, krzewach lub w trzcinach, w pobliżu jezior i rzek, często z innymi gatunkami czapli a nawet z mewą srebrzystą. Wykorzystują gniazda z poprzedniego lęgu lub budują nowe. Samiec dostarcza budulec – patyki, a samica buduje dość nieporządną platformę o średnicy do 45 cm i wysokości 12-25 cm. Budowa gniazda trwa sześć do siedmiu dni. Kradzieże materiału na gniazdo innym ptakom są powszechne. W ciągu roku wyprowadzają jeden lęg, składając 2 do 5 jasno niebieskawych, owalnych jaj o wymiarach 45 x 53 mm. W inkubacji uczestniczą oboje rodzice, która trwa około 24 dni. Pisklęta po wykluciu są częściowo pokryte puchem, pełne upierzenie osiągają po około 21 dniach. Pisklęta bardzo wcześnie opuszczają gniazdo, po 14-21 dniach i wspinają się na okoliczne gałęzie, gdzie rodzice nadal je karmią. W wieku 45 dni wykonują pierwsze krótkie loty ale nadal są zależne od pożywienia dostarczanego przez rodziców. Po około 60 dniach opuszczają miejsce w którym się wylęgły i stają się samodzielne. Czaple są w stanie przyjąć inne osierocone pisklęta poniżej 14 dnia życia. Młode ptaki nie mają kolorowych piór i mają czarny dziób. Głównym czynnikiem wpływającym na śmiertelność wśród piskląt jest rywalizacja rodzeństwa o pożywienie. Najczęściej dwa ostatnie najsłabsze pisklęta z miotu giną śmiercią głodową. Na suchych siedliskach gdzie ilość kręgowców jest mniejsza, w diecie piskląt występuje niedobór wapnia co powoduje nieprawidłowy rozwój ich kości. Czaple złotawe dożywają wieku około 15 lat.
Status gatunku
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Gatunek ten ma szacowany globalny zasięg występowania na 10 milionów km 2 . Jego globalna populacja szacowana jest na 3,8–6,7 mln osobników. Z tych powodów gatunek jest oceniany jako niezagrożony. Ekspansja i osiedlenie się gatunku na dużych obszarach doprowadziły jednak do zaklasyfikowania go jako gatunku inwazyjnego. Czapla złotawa uważana jest za miernik czystości środowiska. Stada czapli mogą stanowić zagrożenie, gdy gromadzą się na łąkach w pobliżu lotnisk, mogą też przyczyniać się do rozprzestrzeniania infekcji zwierzęcych, takich jak choroba Gumboro i prawdopodobnie choroba Newcastle. Czapla złotawa była wzorem dla logo Surinamskich Linii Lotniczych (Surinamese Aviation Company). Jej wizerunek widnieje na znaczku pocztowym ZSRR wydanym w 1976 roku, poświęconym rezerwatowi Kyzylagach w obecnym Kazachstanie.
Przygotował:
Jan Ławicki
